CHI PHÍ CƠ HỘI

Một vị doanh nhân thành công mà ngày xưa mình được học từng nói: “Hầu hết các công ty phá sản, không phải vì họ không bán được hàng, mà họ không đòi được nợ.” Gãy dòng tiền, gãy công ty.

Anh em khởi nghiệp đi từ khối kỹ thuật, sales, marketing mà không có background tài chính ra, đa số sẽ bị một cái bệnh là chỉ tập trung vào việc làm sao quảng bá sản phẩm mình cho nhiều người biết đến nhất, làm sao bán được nhiều hàng nhất, mà quên mất bài toán tài chính, vốn là máu của doanh nghiệp. Không có máu lưu thông, thì sống bằng niềm tin à? Mình từng chứng kiến nhiều anh em bán hàng được rất nhiều, nhập hàng về nhiều cũng không kém, nhưng sau một thời gian vẫn phá sản. Vì họ không kiểm soát được lượng hàng tồn, không kiểm soát được những đơn hàng trả, hư hỏng, đền bù… dẫn tới không kiểm soát được dòng tiền. Nên chỉ chăm chăm nhập hàng, chạy quảng cáo, bán hàng. Và đến một ngày đẹp trời, phát hiện ủa, sao mình bán được nhiều hàng lắm mà sao không có tiền nhỉ? Vì tiền nằm trong tồn kho một đống, và tiền chảy ra ngoài thất thoát theo vô số con đường khác một đống nữa. Tiền nhập 1 đồng, bán 10 đồng, cứ ngỡ mình lời 9 đồng, mà chưa tính tới chi phí nhân công, chi phí kho bãi, tiền vận chuyển, tiền công nợ không đòi được, chưa kể các loại chi phí du lịch công ty, tiền công đoàn, bảo hiểm xã hội, phòng cháy chữa cháy…, và gần đây là kha khá anh em khóc điên cuồng vì thuế truy thu tiền bán hàng từ 2018 tới giờ.

Mấy việc này, anh em cần sửa lại, bằng cách tìm một kế toán trưởng có năng lực kế toán quản trị, về build lại 1 hệ thống kế toán bài bản.

Bên cạnh việc chỉ chăm chăm bán hàng mà không quản trị được dòng tiền, thì có một loại bệnh nan y nữa của anh em chủ doanh nghiệp bị mắc phải, đó là KHÔNG BIẾT TÍNH CHI PHÍ CƠ HỘI. Đặc biệt là những anh em khởi nghiệp từ con số 0 đi lên, đang KHÔNG ĐÁNH GIÁ ĐÚNG GIÁ TRỊ CỦA BẢN THÂN. Họ không nhận ra rằng, theo thời gian, giá trị bản thân của họ đã tăng lên rất nhiều. Lấy VD, 5 năm trước, khi bạn mới khởi nghiệp, bạn tự ngồi viết content, bạn tự chụp ảnh, bạn tự chỉnh sửa ảnh, bạn tự đi nghiên cứu thị trường, bạn tự chạy quảng cáo, bạn tự chạy đi giao hàng, bạn tự sửa cái máy in hoặc đi săn đồ sale cho công ty vì tiết kiệm, công ty mình khởi nghiệp mà… Bạn đúng. Vì lúc đó làm gì có tiền, thì mình đổi công sức và thời gian để bù thôi. Nhưng, bạn nghĩ thử xem, nếu vào thời điểm hiện nay, bạn có đi làm những thứ đó không? Có phải những công việc chạy quảng cáo, nghiên cứu thị trường bạn giao cho phòng marketing, công việc bán hàng giao cho phòng sales, công việc mua sắm cho công ty giao cho phòng hành chính nhân sự, ship hàng thì gửi cho các đối tác giao hàng như giaohangnhanh, giaohangtietkiem… Vì bạn nhận biết được giá trị thời gian của bản thân rồi. Bạn biết, giao những việc đó cho người khác sẽ giúp mình có thời gian để làm những thứ tạo ra giá trị nhiều hơn.

TUY NHIÊN (khúc này phải nhấn mạnh :))))) TUY NHIÊN, còn rất nhiều vấn đề khác mà bạn đang không để ý.

THỜI GIAN là thứ đắt giá nhất mà chủ doanh nghiệp SME như chúng ta thường đánh giá thấp. Một nghiên cứu từ Harvard Business Review chỉ ra rằng, trung bình, một doanh nhân lãng phí khoảng 20-30% thời gian mỗi ngày vào những việc không tạo ra giá trị thực sự. Nghe mà giật mình, đúng không?

Hãy nhớ, TẤT CẢ các quyết định, các lựa chọn mà bạn đang làm hàng giờ, hàng ngày, hàng tháng, là chính bạn đang đánh đổi một lựa chọn tương ứng. Những quyết định dù nhỏ nhặt như chọn món ăn trưa hay lớn lao như đầu tư vào một dự án mới, đều đi kèm một thứ gọi là chi phí cơ hội. Mỗi thứ đều có giá trị riêng của nó, khi bạn chọn cái này, đồng nghĩa với việc bạn buông cái kia. Ví dụ như, bạn chọn đi nhậu với đối tác, thay vì về nhà dạy con học. Bạn chọn lướt tiktok, xem review phim thay vì đọc một quyển sách. Bạn chọn ngồi lại công ty học một khóa học buổi tối, thay vì đi cafe. Bạn chọn mua máy in của một người bạn, dù giá họ cao hơn giá thị trường 15%.

Không nói tính đúng/sai trong mỗi lựa chọn. Vì nó còn tùy thuộc vào bối cảnh của mỗi người khác nhau. “Tái ông mất ngựa”, chưa chắc đã là xui mà. Mỗi lựa chọn của chúng ta, dù đúng dù sai, đều là một bài học. Chi phí cơ hội nhắc chúng ta rằng mọi thứ đều có giá, nhưng nếu biết cân nhắc và hành động đúng, bạn sẽ thấy giá đó xứng đáng.

Một kinh nghiệm bản thân mà mình đã từng rút ra, đó là “mỗi khi định chi tiền hay thời gian cho một thứ gì đó, hãy tự hỏi: “Nếu mình không làm việc này, mình có thể dùng nguồn lực đó để làm gì khác? Thứ đó có đáng giá hơn không?”” Mình đã bỏ tiền tỷ đi học hàng trăm khóa học khác nhau, đơn giản vì mình biết, thời gian để mình mày mò tìm hiểu đó, đắt giá hơn rất nhiều so với việc bỏ 5tr-10tr tham gia một khóa học. Cũng từng có thời gian, mình tự tin vào năng lực của mình, cho nên mình đi học về rồi sẽ dạy lại cho nhân viên. Nhưng vấn đề nảy ra ở chỗ này, đó là việc mình học xong, chuyển hóa thành kiến thức, soạn giáo án và bỏ thời gian ra dạy lại cho nhân viên, thì sau này khi mình tính toán lại, mình đã “đầu tư lỗ vốn” rồi. Thay vì việc gửi thẳng nhân viên đi học, mình lại làm cái trò con bò gì không biết. Mình không có năng lực sư phạm tốt như các thầy mình đã học, mình cũng không có chuyên môn cao như các thầy đó, vì đó là nghề của họ. Và trên tất cả, thời gian của mình rất đáng giá. Nếu quy đổi thu nhập hiện tại của mình ra tiền, thì một khóa học mình bỏ công sức ra dạy, chi phí đầu tư cao hơn rất nhiều việc cho nhân viên đi học luôn (mình vẫn confirm việc đầu tư cho nhân sự đi học là quyết định đúng đắn nhé. Có những thứ bắt buộc phải đầu tư. Vì từng nghe 1 câu chuyện, một người hỏi, nếu đầu tư cho nhân sự đi học xong, nó giỏi hơn nó nghỉ thì sao? Và người kia đáp trả: Vậy nếu không cho nhân sự đi học, nó cứ dốt vậy xong nó ở lại nó báo công ty à???) Bài học mình rút ra, là trước những lựa chọn quan trọng, hãy viết ra 2-3 lựa chọn và lập bảng so sánh: chi phí hiện tại, chi phí nếu chuyển đổi, và lợi ích dài hạn. Đừng để cảm xúc nhất thời lấn át lý trí. Chọn thứ có giá trị mà làm.

Một người bạn mình, là chủ một công ty tổ chức sự kiện ở Hà Nội, từng tiết kiệm bằng cách thuê nhân viên lương thấp và không đào tạo. Kết quả, đội ngũ làm việc thiếu chuyên nghiệp, dẫn đến mất hợp đồng với một khách hàng lớn trị giá 1 tỷ đồng. Sau đó, chị quyết định thuê một chuyên gia sự kiện với lương 40 triệu/tháng và đầu tư 50 triệu để đào tạo đội ngũ. Chỉ sau 6 tháng, công ty chị thắng thầu 3 hợp đồng lớn, mang về 2,5 tỷ đồng. Chi phí cơ hội của việc không đầu tư vào nhân sự là gì? Là cơ hội tăng trưởng và uy tín bị bỏ lỡ.

Hay đơn cử như câu chuyện mình hay gặp phải trong giai đoạn đầu kinh doanh, cứ ngỡ là nhập số lượng lớn sẽ được giảm giá 10-20% so với giá cũ, tuy nhiên, khi nhập về số lượng quá nhiều lại không dùng hết/không bán hết dẫn tới tồn kho lâu ngày, hư hỏng, phải hủy bỏ => Chi phí đó còn cao hơn rất nhiều so với chi phí mua giá cao ban đầu.

Tiếp tục, một VD khác. Giả sử như bạn đang nhìn thấy một cơ hội rất lớn, bạn biết chắc chắn là nó sẽ tăng trưởng rất mạnh trong tương lai. Đây là một cơ hội vô cùng hiếm có thể gặp lại trong cuộc đời. Xui xẻo sao, bạn nhận ra là không đủ nguồn lực, không đủ tài nguyên để tham gia vào. Không lẽ lúc đó bạn buông bỏ cơ hội nghìn năm khó gặp này? Vậy thì, việc bạn cần làm là xác định lại bối cảnh hiện tại của bản thân, so sánh với cơ hội kia, tìm ra để đáp ứng được cơ hội đó thì mình cần bổ sung những nguồn lực & năng lực nào. Lúc này, việc bạn nên làm, là đi tích hợp nguồn lực. Bạn có thể bỏ thời gian ra học (để bổ sung năng lực), hoặc tìm người có năng lực đó sẵn để kéo vào (dĩ nhiên phải có ràng buộc phù hợp để họ không nẫng mất cơ hội hoặc đang ngon trớn thì bỏ cuộc giữa chừng). Cái này, gọi là tích hợp nguồn lực, là một khái niệm vô cùng quan trọng nếu bạn muốn phát triển nhanh.

Hoặc vô vàn VD khác, như lựa chọn giữa công việc hay sức khỏe hay thời gian cho bản thân hay gia đình. Hay tại sao nên làm cái này mà không nên làm cái kia… Thì một số kinh nghiệm của bản thân mình là:

1/ – Hãy lập danh sách ưu tiên của bạn: gia đình, bản thân, sức khỏe, công việc. Mỗi khi phải đưa ra quyết định lớn, đối chiếu với danh sách đó. Nếu bạn cảm thấy khó cân bằng, thử áp dụng kỹ thuật “time-blocking”: Dành thời gian cố định cho gia đình, và không để công việc xâm lấn.

2/ – Luôn có kế hoạch dự phòng: Đừng đặt tất cả trứng vào một giỏ. Ví dụ, khi bạn đầu tư vào một dự án mới, chỉ nên dùng khoảng 30% nguồn lực, và vẫn giữ 60-70% nguồn lực cho dự án cũ đang mang lại lợi nhuận cho công ty, nếu không sẽ dẫn tới tình huống cái chết kinh điển trong ma trận BCG: Đầu tư quá nhiều vào dấu chấm hỏi, mà bỏ bê khiến cho con bò sữa chết.

3/ Học cách nói “không”: Mình từng nhận quá nhiều dự án cùng lúc vì sợ mất cơ hội. Kết quả? Chất lượng giảm, khách hàng không hài lòng. Nói “không” với những thứ không phù hợp giúp chúng ta tập trung vào thứ quan trọng hơn.

4/ – Tìm người cố vấn: Một/nhiều người cố vấn tốt sẽ giúp bạn nhìn ra những cơ hội mà bạn bỏ lỡ. Mình may mắn có một người Thầy vĩ đại, chỉ dạy cho rất nhiều kiến thức và kinh nghiệm đúc kết xương máu, và những bài học của Thầy đã giúp mình tiết kiệm cả vô số thời gian lẫn tiền bạc, và có những thành quả nhất định.

5/ Dành 30 phút cuối tuần để nhìn lại các quyết định lớn bạn đã đưa ra. Ghi chú những gì bạn có thể làm khác đi. Tìm một người cố vấn (có thể là bạn bè, người đi trước) và hỏi ý kiến họ về kế hoạch sắp tới của bạn.

Làm chủ một doanh nghiệp không dễ (nhất là trong thời đại hiện nay, khi thuế, thị trường, bão giá, các nghị định thông tư,… xoay doanh nghiệp như xoay dế) nhưng mỗi quyết định, dù đúng hay sai, đều là một bài học. Chi phí cơ hội nhắc chúng ta rằng mọi thứ đều có giá, nhưng nếu biết cân nhắc và hành động đúng, bạn sẽ thấy giá đó xứng đáng.

Hãy thử nhìn lại hôm nay bạn đã chọn gì, và tự hỏi: “Liệu mình có thể chọn tốt hơn không?” Đừng sợ sai, vì sai cũng là một cách để học.

10.06.2025

Tác giả : Anh Nguyễn Hoàng Nam